ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ – ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΠΟΥΛΛΙΝΓΚ ( BULLYING )
Λέγοντας Bullying εννοούμε τη μορφή βίας μεταξύ των ανηλίκων, σύμφωνα με την οποία, κάποια παιδιά καταδυναστεύουν τους γύρω τους, στο σπίτι, στο σχολείο, ή αλλού. Προέρχεται από την αγγλική λέξη bull που σημαίνει «ταύρος» και σε πιο ελεύθερη μετάφραση bully είναι ο νταής, ο φωνακλάς, ο ψευτοπαλικαράς, ο τύραννος, ο τσαμπουκάς. Για να στοιχειοθετήσουμε εκφοβισμό θα πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαροι ρόλοι, θύτη – θύματος, δυνατού – αδύναμου, εξουσιαστή – εξουσιαζομένου, καθώς και επαναληψιμότητα της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Οι μορφές που μπορεί να πάρει ο εκφοβισμός είναι
- ΛΕΚΤΙΚΕΣ ( πειράγματα, παρατσούκλια, βρισιές, ειρωνείες, προσβολές, διάδοση φημών κ.ά. )
- ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ( χτυπήματα, σπρωξίματα, κλοτσιές, φτύσιμο, κλοπή προσωπικών αντικειμένων, σεξουαλική παρενόχληση, υπονοούμενα κ.ά. )
- ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ( εκβιασμούς, δολοπλοκίες στις κοιν, σχέσεις, αποκλεισμός από παρέες, παιχνίδια, ομαδικές δραστηριότητες )
- CYBER BULLING ( κακοήθη μηνύματα, e-mails στον κινητό τηλέφωνο ή στο διαδίκτυο )
Η συχνότητα με την οποία απαντάται είναι πλέον ανησυχητική : 30% των παιδιών στις Η.Π.Α. ήταν θύτες, θύματα ή και τα δύο μαζί. Διεθνώς, 15% των παιδιών ηλικίας 8 – 15 ετών βίωσαν εκφοβισμό. Στην Ελλάδα το φαινόμενο αυτό παρουσιάζει δραματική αύξηση : 1 στα 10 παιδιά περίπου βίωσαν εκφοβισμό. Το αποκορύφωμα ήταν η ομολογία ανθρωποκτονίας από ανήλικους στη Βέροια.
Ποια είναι άραγε τα αίτια του εκφοβισμού ; Αν φύγουμε από τη συνηθισμένη γραμμική ανίχνευση ενδείξεων – διάγνωση – παρέμβαση / θεραπεία στο άτομο και μόνο σ’ αυτό, και μετακινηθούμε στο σύστημα σχέσεων, αλληλεξαρτήσεων, μορφών συμπεριφοράς των μελών του συστήματος μέσα στο οποίο ανήκει το άτομο αυτό, καθώς και στις συνέπειές τους, αν δούμε το ΟΛΟΝ και όχι το μέρος ( το προβληματικό άτομο ) στο συγκεκριμένο timing στο συγκεκριμένο πλαίσιο, τότε αλλάζει άρδην το σκηνικό :
Η ραγδαία κοινωνική αλλαγή, η πολιτισμική σύγχυση, η σύγχυση των ρόλων άντρα – γυναίκας, η νέα οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα, η επιρροή της TV, είναι το πεδίο μέσα στο οποίο γεννιέται η βία και ο εκφοβισμός. Με το ποσοστό των διαζυγίων να αγγίζει το 60 %, με τις οικογένειες τραυματισμένες, με τους γονείς να δουλεύουν από το πρωί μέχρι το βράδυ λόγω επιβίωσης, με την αγωνία και την ανασφάλεια να κρέμονται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια μας λόγω εμβολίων, πολέμων, κλιματικής κρίσης, επισιτιστικής κρίσης, τεχνητής νοημοσύνης, Νέας τάξης πραγμάτων, αποπληθυσμοποίησης, με την πτώση των κάθε είδους -ισμών και των ιδεολογιών, με άτομα, ζευγάρια, οικογένειες, κράτη, Ε.Ε., τη Γη ολόκληρη χωρίς ταυτότητα και συλλογικό όραμα, δίχως να ξέρουμε πού πάμε και γιατί, ακούγεται φυσιολογικό επακόλουθο το ότι τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα εκρηκτικό κοκτέιλ γεμάτο ανασφάλεια για τη ζωή και το μέλλον τους, στον αυτόματο πιλότο, χωρίς γειτονιά, χωρίς στόχους, χωρίς όραμα, χωρίς καθοδήγηση, χωρίς σωστά πρότυπα, χωρίς σύστημα αξιών που αποτελεί την πυξίδα στη ζωή τους. Μεγαλώνουν στα τυφλά, σηκώνουν μεγαλύτερο βάρος από αυτό που τους αναλογεί, με αποτέλεσμα κάποια να «σπάνε», άλλα προς τα μέσα, εσωτερικοποιώντας το πρόβλημα ( κατάθλιψη, ανορεξία κτλ.), κι άλλα προς τα έξω με επιθετική συμπεριφορά.
Αν αναλύσει κανείς το προφίλ του bullie, θα διαπιστώσει ότι είναι κυρίως παιδιά διαλυμένων ( κυριολεκτικά και μεταφορικά ) οικογενειών, που οι γονείς τους «σήκωναν χέρι» σ’ αυτά, αλλά και στο σύντροφό τους, που τα παραμελούσαν, που τους έλλειπε η ζεστασιά, η θαλπωρή, η ηρεμία ( π.χ. για να συγκεντρωθούν να διαβάσουν ).
ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΖΕΙ. Έτσι έμαθαν αυτό που βίωναν, να επικοινωνούν με βίαιο τρόπο, να διαχειρίζονται τα προβλήματά τους με τη βία, ότι ο δυνατός νικάει, ταπεινώνει, επιβάλλεται, κυριαρχεί στον αδύνατο. Επιφανειακά νιώθουν ένα αίσθημα υπεροχής και κυριαρχίας, κατά βάθος όμως νιώθουν ανασφάλεια, αγωνία, θυμό, φόβο κι ακόμα πιο βαθιά πόνο και μοναξιά και προσπαθούν – μάταια – να καταπραΰνουν τα συναισθήματα που νιώθουν μέσα από τη βία.
Θυμάμαι στην μακρόχρονη πορεία μου ως δάσκαλος, μια μέρα που ήμουν εφημερία στην αυλή του σχολείου είδα έναν μαθητή μου ( Στ’ Τάξη ) να (ξανα)βρίζει και να (ξανα)χτυπά με μανία έναν συμμαθητή του που μάταια προσπαθούσε να αμυνθεί. Κάποια παιδιά κοίταζαν αμήχανα και κάποια άλλα έσπευσαν να εξαφανιστούν από τον τόπο του … εγκλήματος. Μπήκα στη μέση να τα χωρίσω, αρπάζοντας κι εγώ κάνα δυο αδέσποτες. Ούτε έλαβαν καν υπόψη την παρουσία μου. Δυσκολεύτηκα να τους σταματήσω, κάτι που είναι το σημαντικότερο σε τέτοιες στιγμές.
Άρχισαν να αποποιούνται τις ευθύνες τους, να κατηγορούν και να επιρρίπτουν τις ευθύνες ο ένας στον άλλον. Τους σταμάτησα μεμιάς ! «Δεν καταλαβαίνω τίποτα! Ένας ένας ! Θα σας ακούσω και τους δύο πολύ προσεκτικά.», τους είπα με σθένος και ισχύ. Είναι σημαντικό εκείνη τη στιγμή να παραμείνεις ψύχραιμος και κυρίως να είσαι αμερόληπτος και δίκαιος. Να μην μπεις σε ρόλο δικαστή. Αν έπαιρνα το ρόλο του κριτή – δικαστή, αθωώνοντας τον έναν και καταδικάζοντας τον άλλον, ήμουν «χαμένος» μιας και θα είχα τριγωνοποιηθεί, θα είχα μπει σε «τρίγωνο» – παγίδα : κερδίζεις τον έναν, τον «αθώο», αλλά χάνεις τον άλλον, τον «ένοχο» …
Αυτό που έκανα, ήταν, όχι να τιμωρήσω τα παιδιά, αλλά, αντιθέτως, να τα νοιαστώ, να τα πλησιάσω, αφού κοπάσει ο θυμός τους. Το θέμα είναι να τ’ «ακούσουμε» ( με την ψυχή μας, όχι μόνο με τα αυτιά μας ), να τα καταλάβουμε, να νιώσουμε τον πόνο που κρύβουν μέσα τους. Κάτω από το προσωπείο του θυμού, του τσαμπουκά, κρύβονται φοβισμένα πρόσωπα, ραγισμένες καρδιές που ζητούν αγάπη και ζεστασιά. Και μόνο που κάθισα χωρίς θυμό, ήρεμα, να τους ακούσω ( στέλνοντάς έτσι τους και το μήνυμα ότι τους σέβομαι και παίρνω πολύ σοβαρά υπόψη μου αυτά που μου λένε ) η ψυχή τους γαληνεύει λιγάκι. Καταπολεμούμε το προσωπείο ( του τσαμπουκά ), καταδικάζουμε την πράξη της βίας,, όχι το πρόσωπο, το παιδί, που ζητά να αγαπηθεί, να διδαχτεί από εμάς τους μεγάλους την τέχνη της ζωής.
Πήρα τον «θύτη» παράμερα. Του μιλούσα με ήρεμη, σταθερή, ζεστή φωνή, σημάδι πως τον νοιαζόμουν. Αν έκανα το λάθος να τον τιμωρήσω, να τον περιθωριοποιήσω, να τον αποκλείσω, να τον στιγματίσω, θα έπεφτα στην άλλη παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας : όσο τον τιμωρείς, τον περιθωριοποιείς, τον αποκλείεις, τόσο θρέφεις την παραβατικότητα, τόσο ποτίζεις τη βία ! Φαύλος κύκλος, που πρέπει να τον σπάσει ο δάσκαλος, ο γονέας. Δεν μπορείς να βοηθήσεις κάποιον που απορρίπτεις. Το κάθε παιδί, έστω και βίαια, άτσαλα ( όπως τότε που ήμασταν μικροί και σκοτώναμε τα κατοικίδιά μας στην προσπάθειά μας να παίξουμε μαζί τους) απορρίπτει την απόρριψή του.
Κάτω από τη βίαιη συμπεριφορά κρύβεται ένα μήνυμα, μια ανάγκη του παιδιού: να αγαπήσει και να αγαπηθεί. ΑΝΕΥ ΟΡΩΝ ! Γι’ αυτό που είναι, κι όχι όπως τον θέλουμε εμείς οι δάσκαλοι και οι γονείς να είναι… Μέσα σε κάθε Bullie κρύβεται κι ένας «Μπούλης», ένα παιδί που ζητά αγάπη. Κάτω από τη βίαιη συμπεριφορά κρύβεται η ανάγκη για κοντινότητα, για σχέση, για ανθρωπιά, για συναίσθημα, για ειλικρινή κι αυθεντική επικοινωνία, κάτι που ποτέ δεν είχε στην οικογένειά του.
Άκουσα με ηρεμία, όλα όσα είχε να μου πει. Στη συνέχεια έγινα «καθρέφτης» του και κάθισα και του εξήγησα, τ΄ αποτελέσματα και τις συνέπειες των πράξεών του. Του είπα ότι δεν αγαπάει ούτε ο ίδιος τον εαυτό του, ότι είναι εχθρός του εαυτού του, μιας και με αυτή του την συμπεριφορά βάζει τρικλοποδιά στον ίδιο του τον εαυτό : ενώ θέλει παρέα και συντροφιά, έτσι βίαια που σχετίζεται, διώχνει τους άλλους, αφού κανείς δε θέλει για φίλο του κάποιον που φοβάται. Ότι είναι μόνος, ακόμα κι αν είναι κι άλλοι μαζί του, από φόβο, από συμφέρον, όχι από επιλογή. Ότι όποιος κάνει κακό στον άλλον, κάνει κακό στον ίδιο του τον εαυτό, όπως έλεγε κι ο Σωκράτης. Ότι χτυπώντας τους άλλους, τα χτυπήματα γυρίζουν στον ίδιο. Ότι η βία είναι απόδειξη κατωτερότητας κι όχι ανωτερότητας. Ότι ακόμα κι αν επιβάλλει τη θέλησή του, αν γίνει το δικό του, χάνει τη σχέση, τον άλλο, μιας και καταργείται η ισότητα που διέπει τη φιλία. Ότι οι πράξεις του αυτές, θα γίνουν ο χαρακτήρας του, ότι δεν θα μπορέσει ποτέ του να διατηρήσει ειλικρινείς, εποικοδομητικές σχέσεις και μια ομαλή κοινωνική και επαγγελματική ζωή ( αυτό που αποζητά ), ότι υποθηκεύει το μέλλον του, ότι η συμπεριφορά του αυτή είναι ο προθάλαμος της παραβατικότητας, ίσως και της εγκληματικότητας αργότερα. Ότι κινδυνεύει να πάθει αυτό που απεύχεται, να μείνει για πάντα μόνος…
Λειτούργησα περισσότερο ως θεραπευτής παρά ως δάσκαλος. Είναι σημαντικό ο δάσκαλος, ο γονέας να παραμείνει ήρεμος και να μην τον ρουφήξει η δυναμική, διότι τότε δε θα μπορέσει να βοηθήσει. Μαιευτικά, σωκρατικά, διαλεκτικά προκαλώ γνωστική σύγκρουση, φέρνοντάς τον ενώπιον του … εαυτού του, χωρίς εγώ να προσπαθήσω να τον πείσω ή να του επιβάλλω άλλη συμπεριφορά. Με το ζόρι αλλαγή δε γίνεται. Μόνο αν το καταλάβει μόνος του, μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο ίδιος θα αλλάξει τον εαυτό του.
Του έβαλα και μία … τρικλοποδιά, το λεγόμενο θεραπευτικό διπλοδέσιμο ( double bind ) : «Αφού λες πως είσαι έξυπνο παιδί, πώς δεν καταλαβαίνεις ότι αυτό που κάνεις είναι εναντίον σου ; Δεν το βλέπεις ;». Κι άλλη μία τρικλοποδιά : «Εγώ το ξέρω ότι είσαι καλό παιδί, εσύ το ξέρεις ; Γιατί αφήνεις το διαολάκι μέσα σου να νικήσει το αγγελουδάκι ; Γιατί «ταΐζεις» τόσο πολύ το διαολάκι ; ”
Στη συνέχεια μετακινήθηκα από το πρόβλημα και εστιάστηκα στη λύση, στην επιθυμητή συμπεριφορά, βάζοντας έτσι κάποιους σπόρους με την ελπίδα να καρπίσουν. «Ο σωστός δρόμος», του είπα, «είναι να «πας» με σεβασμό, δίνοντας αγάπη, νοιάξιμο, φιλία, συνεργασία, καλοσύνη, για να σου γυρίσουν πίσω, θρέφοντας έτσι και τη σχέση, την αληθινή φιλία. Έτσι φεύγει κι ο πόνος και η μοναξιά και βρίσκει νόημα και η ζωή μας. Ό,τι δίνεις παίρνεις, όπως στρώνεις κοιμάσαι.»
Είμαι της άποψης, ότι αυτό που μαλάκωσε λίγο την ψυχή τους ήταν , όχι τόσο τα λόγια μου, όσο η ίδια η παρουσία μου. Ότι έβλεπε, βίωνε ότι κάποιος τον νοιάζεται πραγματικά, τον καταλαβαίνει, τον νιώθει, ότι σπάει το συνηθισμένο μοτίβο του «έγκλημα και τιμωρία». Η ειλικρινής, αυθεντική σχέση, είναι αυτή που θεραπεύει. Η θεραπεία είναι σχέση και η σχέση είναι θεραπεία. Το ήθος του δασκάλου, του γονέα είναι αυτό που πείθει, όχι τα λόγια. Τα παιδιά δεν ακούν αυτά που τους λέμε. Βλέπουν αυτά που κάνουμε. Αυτό που κρατάνε είναι το πώς διαχειριστήκαμε αυτό που συνέβη. Το πρότυπο κρατάνε. Και το μαθαίνουν βιωματικά και το μιμούνται. Ο άνθρωπος μαθαίνει μέσω μίμησης και προτύπων. Αυτό που κρατά είναι το ότι εγώ του έδειχνα έμπρακτα έναν άλλο τρόπο να σχετίζεται. Του έδειξα την αγάπη μου και το ειλικρινές ενδιαφέρον μου. Τη συμπαράστασή μου, τη βοήθειά μου στα μαθήματα ( γνωρίζοντας ότι η χαμηλή σχολική επίδοση είναι παράγοντας βίας ), την υποστήριξή μου. Έφυγε απ΄τη μια εντυπωσιασμένος που βρέθηκε κι ένας ενήλικας που όχι μόνο δεν τον τιμώρησε γι’ αυτό που έκανε, αλλά κάθισε και τον άκουσε με αγάπη και προσοχή, κι απ΄την άλλη προβληματισμένος με αυτά που του είπα. Το σημαντικό είναι ότι βίωσε κάτι διαφορετικό, κάτι όμορφο, κάτι λειτουργικό… Το βίωμα είναι αυτό που θεραπεύει, όχι τα λόγια.
Έτσι συνέχισα να τον νοιάζομαι και να τον φροντίζω. Η κατάσταση βελτιώθηκε στο σχολείο. Δυστυχώς όμως, ότι έχτιζα εγώ στο σχολείο, το γκρέμιζαν οι γονείς του στο σπίτι με τη δική τους λανθασμένη διαπαιδαγώγηση. Οι γονείς του ήταν αυτοί που χρειάζονταν εκπαίδευση, συμβουλευτική και – κυρίως – θεραπεία, όχι το παιδί τους. Το παιδί καθρεφτίζει τη δυσλειτουργία του υπερσυστήματος.
Θυμάμαι τη λάμψη στα μάτια ενός Πακιστανού μαθητή μου ( και η διαφορετικότητα εκλαμβάνεται ως απειλή και είναι παράγοντας βίας ), στην Γ΄ τάξη, που τα παιδιά τον είχαν αποκλείσει εντελώς από την παρέα τους, θύτης και θύμα μαζί, όταν του έδωσα – κρυφά από τα άλλα παιδιά, για νη μην τον κοροϊδεύουν – ρούχα μου, που εγώ δεν ήθελα πλέον, και τα «1.000 ευχαριστώ» την άλλη μέρα από τη μητέρα του και τον πατέρα του. Βελτιώθηκε και η απόδοσή του στο σχολείο ( αφού συνήθως είναι έξυπνα και ικανά παιδιά ) :
-Κύριε, δε θα μείνω πάλι στην ίδια τάξη ; Σας ευχαριστώ !
– Όχι εμένα, καλέ μου Μ., τον εαυτό σου να ευχαριστείς, που είσαι καλό και άξιο παλικάρι…
Στους γονείς των θυμάτων θα πρότεινα, αντί να ασχολούνται με τον άλλον, το νταή, να αξιοποιήσουν την ευκαιρία και να διδάξουν, να προπονήσουν, να δυναμώσουν τα παιδιά τους ( μιας και οι νταήδες τα βάζουν με τους αδύνατους, όχι με τους δυνατούς ) : Να μην κλαίνε με το παραμικρό, να μειώσουν την αγωνία και το άγχος τους και να αυξήσουν την ασφάλεια και τη σιγουριά, να τους αυξήσουν τη χαμηλή αυτοεκτίμησή τους, να τους μάθουν να διαπραγματεύονται, να υπερασπίζονται τον εαυτό τους ( όχι με «βία στη βία», όπως λένε οι περισσότεροι γονείς στα παιδιά τους, μιας και το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» θα μας κάνει στο τέλος όλους τυφλούς ), να δρουν άμεσα πριν βραχυκυκλωθούν συναισθηματικά, να μη δίνουν αφορμές ( π.χ. ξεσπάσματα ή χαρακτηρισμούς ), να αυξήσουν τη σχολική τους επίδοση. Όλα αυτά είναι παράγοντες που θρέφουν τη βία. Να καταγράφουν τα γεγονότα ( π.χ. μηνύματα, e-mails ), καθώς και τα στοιχεία της δικής τους καλής ποιότητας και συμπεριφοράς. Να ενημερώσουν το σχολείο ή ακόμα και να καταγγείλουν το γεγονός. Αν τελικά η κατάσταση δε βελτιωθεί παρά τις όποιες προσπάθειες, καλύτερα να αλλάξουν πλαίσιο, να αλλάξουν σχολείο, παρά να αρρωστήσει το παιδί τους ( με αϋπνίες, κυκλοθυμία, ταχυκαρδίες, ψυχική εξάντληση, τικ, ημικρανίες κ.ά. ). Το σίγουρο πάντως είναι ότι ο νταής κάτι τους καθρεφτίζει…
Να δείξουμε στους μαθητές ότι τα οφέλη του «Κοινωνικού Συμβολαίου» ( κατά Ρουσσώ ) είναι μεγαλύτερα, καλύτερα, περισσότερα από τη βία και τον τσαμπουκά.
Να σεβαστούμε τα ατομικά δικαιώματα. Να ανεχτούμε, να αντέξουμε, να αξιοποιήσουμε τη διαφορετικότητα, να τη δούμε όχι σαν κίνδυνο, αλλά σαν εμπλουτισμό.
Να δώσουμε έμφαση στην πρόληψη παρά στην καταστολή και τη θεραπεία. Να έχουμε ανοιχτές τις κεραίες μας στο σχολείο. Να γνωρίζουμε τις δυσλειτουργικές οικογένειες. Να χτυπήσουμε τη βία εν τω γεννάσθαι, στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, πριν στραβώσει το «δέντρο» ( στο δημοτικό γεννιέται, στο γυμνάσιο γιγαντώνεται, στο λύκειο εξακολουθεί ), διότι μετά δύσκολα ισιώνει…
Στις πολυπολιτισμικές πλέον κοινωνίες που ζούμε να δώσουμε έμφαση σ΄αυτό που μας ενώνει, όχι σ΄αυτό που μας χωρίζει.
Να θεσπίσουμε σαφείς κανόνες κατά του bulling στα σχολεία, με στόχο ένα σχολείο, όπου το bulling δε θα είναι από κανέναν ανεκτό. Να γνωστοποιήσουμε τους κανόνες και τις συνέπειές τους σε μαθητές και γονείς.
Να αυξήσουμε την επαγρύπνησή μας, την εγρήγορσή μας, τη ( διακριτική ) εποπτεία – επιτήρησή μας στα διαλείμματα ( κάτι που γίνεται στα ιδιωτικά σχολεία με αποτέλεσμα ο εκφοβισμός να μην είναι τόσο έντονος, παρόλο που υπάρχει και εκεί).
Τα Μ.Μ.Ε. να σταματήσουν την τρομολαγνεία και την εκμετάλλευση τέτοιων θεμάτων προς άγραν τηλεθέασης. Με τις ψυχές των παιδιών δεν παίζουμε …
Συμπερασματικά, αν θέλουμε να βοηθήσουμε αυτά τα παιδιά, χρειάζεται να «μεγαλώσουμε» εμείς οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι ψυχολόγοι, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι αστυνόμοι, οι νομοθέτες, οι πολιτικοί, εμείς οι ανθρωποπλάστες να «μεγαλώσουμε» πρώτα τον εαυτό μας : εμείς καλούμαστε να αλλάξουμε ματιά, για να αλλάξει στη συνέχεια και ο μαθητής. Να αναρωτηθούμε, πώς εμείς συμβάλλουμε σ΄αυτό το φαινόμενο, πώς δημιουργούμε τις ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξής του.
Να συνεργαστούμε όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, να ενημερωθούμε, να εκπαιδευτούμε. Να αλλάξουμε όχι μάτια, αλλά ματιά, απέναντι σ΄αυτά τα παιδιά. Με τον τρόπο αυτό, το πλαίσιο θα αλλάξει φιλοσοφία, και από δυσλειτουργικό θα γίνει λειτουργικό, επιτρέποντας να αναδυθούν οι αυτοηγετικές ικανότητες του κάθε παιδιού, το αγγελάκι κι όχι το διαβολάκι που κρύβει μέσα του. Κι όσο αυξάνεται η λειτουργικότητα, τόσο μειώνεται η δυσλειτουργία.
Τα παιδιά είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας, μας καθρεφτίζουν τη δυσλειτουργία μας. Μην πυροβολείτε τα παιδιά. Δεν υπάρχουν προβληματικά παιδιά, αλλά παιδιά με προβλήματα… Όταν δεν ανθίζει ένα λουλούδι, αλλάζεις το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, όχι το λουλούδι. Τα παιδιά, ακόμα και τα «δύσκολα», μας σπρώχνουν να αλλάξουμε, να αναβαθμιστούμε. Τα παιδιά αποτελούν την ελπίδα του αύριο, μας δείχνουν το δρόμο. Ας τον ακολουθήσουμε …
Νίκος Μαρκάκης
Δάσκαλος & συστημικός ψυχολόγος – θεραπευτής
210.42.20.969 – 697.79.79.062
nikos_markakis@yahoo.gr