(ΣΧΕΔΟΝ) ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΟΥ
ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ
1848. Ο Phineas Gage, ήταν ένας 25χρονος εργάτης στους σιδηροδρόμους των Η.Π.Α. Τοποθετούσε δυναμίτες κι εκρηκτικά στα βράχια για να φτιάξουν σιδηροδρομικές γραμμές. Ήταν ειδικός. Δυνατός νέος, με καλή υγεία, ηθικός. Υπεύθυνος, προνοητικός, ώριμος παρά το νεαρό της ηλικίας του . Μέσης νοημοσύνης. Πολύ εργατικός. Είχε κερδίσει με το σπαθί του την εμπιστοσύνη των ανωτέρων του, που τον θεωρούσαν μάλιστα «ενεργητικό κι επίμονο στην εκτέλεση του έργου» και τον πιο ικανό άνδρα που διέθεταν. Εξαιτίας των ικανοτήτων του και του ήθους του του ανέθεσαν να επιβλέπει μια ομάδα εργαζομένων που έφτιαχνε μια νέα σιδηροδρομική γραμμή. Δύσκολο έργο, απότομη διαδρομή, βράχια, γκρεμοί. Ήθελε, όχι μόνο να φέρει σε πέρας το έργο του, αλλά και να το κάνει όσο καλύτερα γινόταν. Σε κάποιο σημείο χρειάστηκε να κάνουν μια πολύ λεπτή επιχείρηση, με πολλή σχολαστικότητα, αφαιρώντας με εκρηκτικά κάποια βράχια. Δεν ανησυχούσε. Πάντα επιτύγχανε τον σκοπό του.
Όμως, ένα απόγευμα του καλοκαιριού του 1848 συνέβη το μοιραίο : Ο Γκέιτζ είχε τοποθετήσει τα εκρηκτικά και το φυτίλι. Κάποιος τον φώναξε κι η προσοχή του αποσπάστηκε. Όταν γύρισε, θεωρώντας ότι είχαν γεμίσει την τρύπα με άμμο, όπως έπρεπε, άρχισε να δίνει χτυπήματα με τις σιδερένιες ράβδους που κατασκεύαζε ο ίδιος. Μέσα σε δευτερόλεπτα προκλήθηκε μια ισχυρότατη έκρηξη. Μια σιδερένια ράβδος, μήκους περίπου ενός μέτρου και πάχους τριών εκατοστών, βάρους 5,5 κιλών περίπου, εκτοξεύθηκε και διαπέρασε το μάγουλό του, την οφθαλμική κόγχη κι βγήκε από το πρόσθιο ανώτερο μέρος του κρανίου του, για να καταλήξει 30 μέτρα παρακάτω.
Ο Γκέιτζ, παραταύτα, διατηρούσε τις αισθήσεις του, και, ζαλισμένος μεν, σε εγρήγορση δε, πήγε με τα πόδια στον πιο κοντινό γιατρό, τον δόκτορα Τζον Χάρλοου. Εξέπληξε τους πάντες, όχι μόνο γιατί κατάφερε να επιβιώσει από την έκρηξη, αλλά κι επειδή φαινόταν αλώβητος. Μάρτυρες έλεγαν ότι από την τρύπα φαίνονταν «οι παλμοί του εγκεφάλου».
Ο Γκέιτζ διηγήθηκε λεπτομερώς τα καθέκαστα στον γιατρό, τόσο ψύχραιμα και τόσο λογικά, ώστε ο γιατρός σταμάτησε να ρωτάει τους μάρτυρες για το τι συνέβη και μιλούσε απευθείας στον ίδιο. Ο Γκέιτζ άκουγε κι έβλεπε και δε φαινόταν να έχει κανένα σημάδι παράλυσης. Είχε χάσει μόνο μερικώς την όρασή του από το αριστερό μάτι. Περπατούσε άψογα, τα χέρια του έδειχναν εξίσου δυνατά και ικανά όπως πριν και μιλούσε, όπως πάντα, σε χαλαρό τόνο. Τις επόμενες μέρες οι εφημερίδες εξυμνούσαν το θαύμα που είχε συμβεί….
Όμως, καθώς οι μέρες περνούσαν, ο Φινέας έπαυε να είναι ο εαυτός του : έγινε ψυχρός, βλάσφημος, ασεβής, ανεύθυνος, απαθής, ανίκανος να ελέγχει τις βασικές παρορμήσεις του και να σέβεται τους κανόνες. Οι γυναίκες τον απέφευγαν επειδή τους μιλούσε χυδαία, είχε γίνει πολύ παρορμητικός και, κυρίως, αδυνατούσε να πάρει σωστές αποφάσεις. Ως επακόλουθο όλων αυτών, δε στέριωνε σε καμία εργασία, όλοι, μετά από λίγο καιρό, τον απέλυαν.
Άρχισε να κάνει κακές παρέες, να πίνει, να σπαταλά τα όποια χρήματα του είχαν απομείνει. Πέθανε 13 χρόνια μετά, εξαιτίας μιας πιθανής επιληπτικής προσβολής που του προκαλούσε συνεχείς και δυνατούς σπασμούς. Το κρανίο του και η ράβδος φυλάσσονται στη Βοστώνη, στο Μουσείο Ανατομίας.
Το αξιοσημείωτο λοιπόν είναι ότι η κάκωση του μετωπιαίου λοβού δεν προκάλεσε κάποια κινητική έκπτωση ή έκπτωση μνήμης, αλλά επηρέασε κυρίως την συμπεριφορά του, την προσωπικότητά του. Η περίπτωση λοιπόν του Φινέα Γκέιτζ κατέδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ελέγχει τη συμπεριφορά ( MacMillan, 2000).
Περισσότερο από έναν αιώνα μετά το περιστατικό η Άννα Νταμάζιο, με προηγμένες τεχνικές των νευροεπιστημών, ανασύνθεσε με σαφήνεια την πιο πιθανή πορεία της ράβδου. Οι μελέτες της επιβεβαίωσαν οριστικά ότι το τραύμα του Γκέιτζ είχε βλάψει συγκεκριμένα την ικανότητά του να σχεδιάζει το μέλλον του και να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα, υπονομεύοντας έτσι και την ικανότητά του να λαμβάνει τις καταλληλότερες αποφάσεις για τη ζωή του.
Η περίπτωση του Φινέας Γκέιτζ αποτέλεσε ορόσημο. Κατέστησε έκδηλο το γεγονός ότι «η προσωπικότητα ενός ατόμου, το αίσθημα δεοντολογίας, ηθικής και υπευθυνότητάς που το διακρίνουν, μπορούν ν’ αλλάξουν αποφασιστικά μετά από μια εγκεφαλική βλάβη. Δεν υπήρχε πλέον αμφιβολία ότι όλα, ή σχεδόν όλα, είναι στο μυαλό μας.»( Tiziana Totrufo & Jesus Bares, 2018).
Είναι πολύ καλή απόδειξη, ίσως η καλύτερη, για το πώς η ορθολογική σκέψη χωρίς συναίσθημα είναι πολύ πιο ατελής. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε, να μάθουμε ή να συλλογιστούμε χωρίς συναισθήματα. Επίσης, από όσα μας δίδαξε – για κακή του τύχη – ο Φινέας Γκέιτζ, γίνεται σαφές ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τα συναισθήματα, αν δε μιλήσουμε λίγο για τον εγκέφαλό μας.
Η περίπτωση αυτή δεν είναι η μοναδική. Κι άλλοι ασθενείς εκδήλωσαν παρόμοιες αλλοιώσεις στη συμπεριφορά λόγω βλαβών στον προμετωπιαίο λοβό. Μια παρόμοια περίπτωση ήταν του Έλιοτ, ο «σύγχρονος Φινέας Γκέιτζ» όπως ονομάστηκε. ( Αντόνιο Νταμάζιο, Το λάθος του Καρτέσιου, εκδ. Σύναλμα, Αθήνα 2000 ). Στη χειρουργική επέμβαση που του έγινε για να αφαιρεθεί ο όγκος που πίεζε τον μετωπιαίο λοβό ( και εξαιτίας αυτού του όγκου είχε τρομερούς πονοκεφάλους και προβλήματα συγκέντρωσης ), διαπίστωσαν οι γιατροί ότι ένα τμήμα του προμετωπιαίου λοβού είχε υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη, στην οποία οφειλόταν και η αλλαγή της προσωπικότητας, παρόμοια με του Γκέιτζ έναν αιώνα πριν. Με τεχνικές νευροαπεικόνισης εντοπίστηκε η βλάβη με απόλυτη ακρίβεια, στον μετωπιαίο λοβό και των δύο ημισφαιρίων. Ο Νταμάζιο αντιλήφθηκε ένα αποφασιστικό γεγονός: η ψυχρότητα και η αδιαφορία με την οποία ο Έλιοτ αντιμετώπιζε τη ζωή του αποκάλυπτε την παρουσία ενός ελαττώματος στην επεξεργασία των συναισθημάτων ! Δεν ένιωθε ποτέ λύπη, χαρά, ενσυναίσθηση ή θυμό : Ο Έλιοτ δεν μπορούσε πλέον να νιώθει συναισθήματα ! Με βάση αυτή και άλλες περιπτώσεις ανέπτυξε τη θεωρία του σωματικού δείκτη.
Όλα, λοιπόν, ή σχεδόν όλα είναι στο μυαλό μας….