ΕΝΑΣ ΕΦΗΒΟΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΕΙΤΑΙ
(ο έφηβος των Αντικυθήρων )
Όταν ήμουν παιδί, είχα ένα μεγάλο έρωτα, την μπάλα. Με τη μπάλα κοιμόμουνα, με την μπάλα ξυπνούσα. Πού με έχανες πού με έβρισκες, με μια μπάλα στο χέρι. Όταν δε διάβαζα, ήμουν κάτω στο δρόμο κι έπαιζα ποδόσφαιρο με τα άλλα γειτονόπουλα. Ωραίες εποχές ! Η Μουσών, η γειτονιά μου, από το Νο 1 έως το 55 είχε 2 ομάδες ποδοσφαίρου.
Το δωμάτιό μου ήταν γεμάτο με εικόνες ποδοσφαιριστών : Ο Δεληκάρης, ο ήρωας της Κοπεγχάγης, ο Σαργκάνης που έκανε την εκπληκτική απόκρουση και κράτησε το 0 – 1 μέσα στη Δανία, ο Χατζηπαναγής, ο Αρδίζογλου. Κι από ξένους, ουκ ολίγοι : Μπροστά μου παρέλαυναν ο Κήγκαν, ο Πελέ, ο Μπεκεμπάουερ, ο Μάγιερ, ο Σώκρατες και τόσοι άλλοι…
Ο πατέρας μου ωρυόταν : «Πού ήσουν ; Πάλι μπάλα έπαιζες; Τι θα γίνεις στη ζωή σου ; Θα σε καταστρέψει το ποδόσφαιρο». Και έβγαζε τη ζωστήρα του και με άρχιζε στις ζωστηριές ( αφού «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» ) …. «για να γίνω άνθρωπος», όπως μου ’λεγε.
«Διάβαζε ! Διάβαζε !» μου φώναζε και μας έβαζε ακόμα και τα καλοκαίρια να διαβάζουμε. Έβαζα κι εγώ το Μικυμάους και τον Μικρό ήρωα μέσα στο βιβλίο και έκανα πως διάβαζα, κι έτσι κι ο πατέρας μου ήταν ικανοποιημένος, αλλά και εγώ γλύτωνα μερικές ξυλιές.
Η ίδια κατάσταση συνεχίστηκε και στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου, με μια «μικρή» διαφορά. Τα 6 δεκάρια του δημοτικού είχαν πάει περίπατο, και η προσγείωση στη νέα πραγματικότητα ήταν λίγο ανώμαλη : 13,5 στην Α΄ γυμνασίου, 15 κάτι στη Β΄ και με το ζόρι 16 στην Γ΄ .
Τα πράγματα γίνονταν ακόμα χειρότερα, διότι υπήρχε κι άλλο ένα αξεπέραστο εμπόδιο : η δίδυμη αδερφή μου, η Ράνια. Άριστη μαθήτρια, «κοράκι» τη λέγαμε στο σχολείο. Αυτό το κορίτσι όλο 20άρια έπαιρνε! Και όπως καταλαβαίνετε οι συγκρίσεις αλλά και οι συγκρούσεις ήταν αναπόφευκτες ! Εγώ έβραζα από το θυμό μου… Βέβαια, για να πούμε και του στραβού το δίκιο, δεν ήταν λίγες οι φορές που έπαιρνα λυμένες τις ασκήσεις, κυρίως στ’ αρχαία και στα αγγλικά, από το κοράκι την αδερφή μου. Αλλά η σχέση μας ήταν σχέση αγάπης και μίσους…
Στο λύκειο τα πράγματα άλλαξαν άρδην : Τώρα προστέθηκαν και δύο άλλα ενδιαφέροντα : το διάβασμα για τις εξετάσεις και φυσικά, …. τα κορίτσια. Το ποδόσφαιρο πέρασε σε τρίτη μοίρα… Πού να βρεθεί καιρός … Έπρεπε κι εγώ «να κοιτάξω το μέλλον μου» όπως μου έλεγαν οι μεγάλοι, για να «μην καταλήξω αχθοφόρος στο λιμάνι», όπως μου έλεγαν, πάλι οι μεγάλοι.
Από το 1980 που περνούσα εγώ την εφηβεία μου μέχρι σήμερα έχουν περάσει λίγα σχετικά χρόνια, καμιά 30αριά. Κι όμως το σκηνικό έχει αλλάξει δραστικά.
Η ραγδαία κοινωνική αλλαγή έφερε τα πάνω κάτω. Οι από αιώνες καθιερωμένοι ρόλοι ανατράπηκαν. Οι ρόλοι του άντρα και της γυναίκας άλλαξαν. Κολυμπάμε πλέον σε terra incognita, σε άγνωστη γη. Οι παλιοί μπούσουλες δεν αρκούν, αυτά που μάθαμε από τους δικούς μας γονείς δε φτάνουν. Έτσι, η οικογένεια αποσταθεροποιήθηκε πολύ. Οι γονείς δίνουν το δικό τους καθημερινό αγώνα για ψυχολογική, κυρίως, επιβίωση.
Τα παιδιά οδηγούνται σε σύγχυση. Βαδίζουν στα τυφλά. Χωρίς πραγματική επικοινωνία, χωρίς στόχους, χωρίς καθοδήγηση, χωρίς πρότυπα ζωής και κυρίως χωρίς αξίες, οι έφηβοι δεν μπορούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να φτιάξουν τις δικές τους τέσσερις ταυτότητες, προσωπική, συγκινησιακή, σεξουαλική, επαγγελματική. Το πρόβλημα οξύνεται, αν αναλογιστεί κανείς, ότι οι έφηβοι διάγουν την πιο κρίσιμη περίοδο τη ζωής τους, κατά την οποία δεν είναι ούτε παιδιά ούτε ενήλικες.
Και έτσι όλοι τρέχουν και ψάχνουν. Τι να πω στο παιδί μου ; Ποιο είναι το σωστό, το πρέπον, το καλό ; Έτσι όπως κατάντησε η κοινωνία μας, αν είσαι πρόβατο και πηγαίνεις με το σταυρό στο χέρι, θα σε φάνε οι λύκοι. Να γίνει λύκος λοιπόν ; Μα και αυτό είναι απάνθρωπο. Τι να κάνουμε λοιπόν ; Έχουμε πελαγώσει …
Καταρχήν, να μείνουμε στη δυσκολία, στο πρόβλημα και να μην το κουκουλώσουμε. Η δυσκολία είναι αυτή που λύνει γόρδιους δεσμούς, αν την αξιοποιήσεις. Ναι, τα κάναμε θάλασσα. Να μείνουμε στη θάλασσα και να διδαχτούμε απ’ αυτήν. Να μάθουμε απ’ αυτήν. Κι όποιος μαθαίνει έχει δικαίωμα στο λάθος. Το παιδί που μαθαίνει έχει δικαίωμα στο λάθος. Ο γονέας που μαθαίνει έχει δικαίωμα στο λάθος. Το λάθος είναι δώρο προς αξιοποίηση, σου δείχνει τι δεν ξέρεις, σε βοηθά να βρεις το δρόμο το σωστό. Λάθος είναι να μένεις στο λάθος και να επαναλαμβάνεις το λάθος. Το λάθος φαίνεται από τις δυσάρεστες συνέπειες. Αν μετακινήσεις το πρώτο γράμμα, το Λ-Α-Θ-Ο-Σ γίνεται Α-Θ-Λ-Ο-Σ….
Δεν είναι προσωπικό το δράμα, αλλά πολιτισμικό. Το ξαναλέω, φταίει η ραγδαία κοινωνική αλλαγή. Δεν είμαστε ούτε χαζοί ούτε τρελοί. Μπερδεμένοι είμαστε. Δεν είναι ότι δεν μπορούμε, αλλά ότι δεν ξέρουμε.
Συμπέρασμα : Δεν υπάρχουν προβληματικά παιδιά, δεν υπάρχουν προβληματικοί άνθρωποι. Υπάρχουν παιδιά με προβλήματα, άνθρωποι, σχέσεις, οικογένειες με προβλήματα. Ας πετάξουμε τις τύψεις και τις ενοχές που μόνο δυσλειτουργία προκαλούν και είναι τροχοπέδη στην αλλαγή.. Απενοχοποίηση λοιπόν. Κι ελπίδα. Υπάρχει φως στο τούνελ. Αλλά και δουλειά, προσωπική ευθύνη και φυσικά εκπαίδευση και θερραπεία των γονέων. Έχουμε να μάθουμε λοιπόν…
Αρχικά να αναλάβουμε την προσωπική μας ευθύνη για την πορεία της προσωπική μας ζωής, της σχέσης μας, της οικογένειάς μας. Η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης είναι αυτή που ελευθερώνει.
Κατόπιν να στραφούμε στον εαυτό μας. Τον εαυτό μας να «μεγαλώσουμε». Το δικό μας «μεγάλωμα» είναι αυτό που μεγαλώνει τα παιδιά μας, η δική μας αυτονομία ( καλύτερα μέσα σε ομάδα ) τ’ αυτονομεί. Αλλάζουμε τα παιδιά μας, αλλάζοντας τον εαυτό μας. «Τα παιδιά δεν ακούν αυτά που τους λέμε. Βλέπουν αυτά που κάνουμε», έλεγε η δασκάλα μας η κυρία Βασιλείου. Και αυτό που ζει το παιδί, αυτό θα μάθει..
Η επιτυχία στον ρόλο του γονέα περνάει μέσα από την αυτογνωσίθα του γονέα, μας έμαθαν οι νευροεπιστήμες ( Daniel Siegel, interpersonal neurobiology ) «Το να είσαι γονέας δεν είναι απλώς ένας ρόλος, αλλά μέρος αυτού που είσαι ως άνθρωπος».
Νοηματοδοτώντας τη δική μας ζωή ( όχι τόσο το τι μας συμβαίνει, αλλά το πώς το ερμηνεύουμε, το «σκηνοθετούμε», θετικά ή αρνητικά ) βοηθάμε τα παιδιά μας να δώσουν νόημα και στη δική τους. Υπηρετώντας τα όνειρά μας, το όραμά μας, το πάθος μας, το ενδιαφέρον μας για κάτι, αποτελούμε και το καλύτερο πρότυπο για να το βιώσουν και έτσι να δώσουν και τα παιδιά μας νόημα στη δική τους ζωή.
Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται να απαντηθούν πρώτα κάποια θεμελιώδη ερωτήματα : Ποιος είμαι ; Πού πάω ; Γιατί ; Ποιες αξίες θα υπηρετήσω στη ζωή μου ; Τι νόημα δίνω σ’ αυτό που κάνω ; Πώς το κρίνω εγώ ο ίδιος ; Συνάδει με τις αξίες μου ;
Είναι τα ίδια ερωτήματα που έχει να απαντήσει και ο κάθε έφηβος, για να βρει το δρόμο του, το δικό του μοναδικό δρόμο. Και είναι το σύστημα αξιών που θα αποτελέσει και τη βάση για το οικοδόμημα που θα χτίσει στη ζωή του. Να επαναφέρουμε τις παναθρώπινες αξίες στη ζωή μας : Σεβασμό, κουράγιο, ανθρωπιά, δικαιοσύνη, αγάπη, συνεργασία κι αλληλεξάρτηση.
Στη συνέχεια, ο γονέας έχει να φροντίσει τη σχέση του. Όσο κι αν φαίνεται «ρομαντικό» ή ουτοπικό, το θεωρώ θεμελιώδες. Πώς ζητάμε να είναι νόστιμος ο καρπός, δηλ. τα παιδιά μας, εάν το δέντρο είναι αφρόντιστο και παρατημένο ; Δε γίνεται. Άρα το βάρος μας χρειάζεται να πέσει στην οικοδόμηση ευτυχέστερων γάμων. Να βοηθήσουμε δηλαδή τα ζευγάρια να κάνουν σχέση, να γίνουν λειτουργική δυάδα, να δομήσουν ένα λειτουργικό σχετίζεσθαι που θα αντικαταστήσει το συγκρουσιακό.
Και, σε τρίτο πλέον επίπεδο, να ξαναβρούμε τη δύναμη της κοινότητας, της ομάδας, το συλλογικό μας νόημα.. Η ομάδα είναι που κάνει τη διαφορά. «Το όλον είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του», μας έμαθε η επιστήμη. Η ομάδα πάντα είναι πιο δυνατή, πιο σοφή από το άτομο.
Όταν ήμουν 15 – 16 χρονώ ( έτσι το λέμε στην Κρήτη ) είχα γράψει έξω από την πόρτα του δωματίου μου τις εξής ατάκες : «ΜΗ ΜΟΥ ΔΙΝΕΤΕ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ. ΛΑΘΗ ΚΑΝΩ ΚΑΙ ΜΟΝΟΣ ΜΟΥ». Και η δεύτερη : «ΜΗΝ ΚΑΝΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΛΑΘΟΣ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΤΟΣΑ ΑΛΛΑ…»
Αν κατάφερα να μείνω όρθιος στη ζωή μου και να μη με πάρει το κύμα, αυτό το οφείλω πρώτα στους γονείς μου, οι οποίοι στάθηκαν άξιοι οδοδείκτες στη ζωή μου και κατά δεύτερον στο ποδόσφαιρο. Όχι μόνο διατηρούσα τη σωματική μου και την ψυχική μου υγεία σε άψογη κατάσταση, αλλά έδινα και όραμα στη ζωή μου. Αθλητισμός και σπουδές. Όχι ή το ένα ή το άλλο, αλλά και το ένα και το άλλο. Εξάλλου έχει αποδειχτεί και επιστημονικά, πώς τα παιδιά που αθλούνται παρουσιάζουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο.
Το ποδόσφαιρο ήταν αυτό που με κράτησε μακριά από το κάπνισμα, από τα ναρκωτικά, από τις κακές παρέες, από τις υπερβολές. Βλέπετε είχα υψηλές βλέψεις : ήθελα να παίξω στην εθνική Ελλάδος, να είμαι το 10 το καλό, ο αρχηγός της ομάδας, όπως ήμουν και στη γειτονιά μου…
Ποτέ δεν ξέχασα τα λόγια της μητέρας μου, όταν ήμουν 16 χρονών : «Οι μεγάλοι άντρες, Νίκο μου, έχουν θέληση. Οι μικροί, πόθους… Γι’ αυτό να προσπαθείς, να προσπαθείς για το καλύτερο. Αλλά να είσαι και καλός άνθρωπος»
Όσο για τον πατέρα μου, τώρα στα βαθιά του γεράματα, στα 87 του, τον ευχαριστώ που μου έδειχνε και έναν άλλον δρόμο, που εγώ τότε δεν έβλεπα. Ακόμα κι αυτός έχει τώρα αλλάξει : «Πολύ δουλεύεις βρε παιδί μου, πολύ διαβάζεις, μου λέει. Θα πάθεις τίποτα. Σε έχει χαλάσει αυτή η ψυχολογία !»
Νίκος Μαρκάκης
Μάρτιος 2009