ΛΕΚΤΙΚΗ – ΕΞΩΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ
Ποια είναι η λεκτική επικοινωνία ; Ποια η εξωλεκτική ; Υπερισχύει κάποια από τις δύο ;
«Το σώμα κι η κορμοστασιά, το γέλιο και το νάζι,
δίνει στον άνθρωπο λαλιά, και άχνα ας μη βγάζει.
Όταν το στόμα δεν μπορεί μόνο του να μιλήσει,
Τα μάτια έχει συντροφιά, για να βρεθεί μια λύση.»
Η επικοινωνία που εκφράζεται αποκλειστικά και μόνο με λόγια, με λέξεις ( προτάσεις, ερωτήσεις, απαντήσεις, συμπεράσματα, διαπιστώσεις κτλ. ) και το νόημα αυτών ονομάζεται λεκτική επικοινωνία. Όλοι οι άλλοι τρόποι, εκτός από τις λέξεις, με τους οποίους επικοινωνούμε, στέλνοντας και λαμβάνοντας μηνύματα, συγκαταλέγονται στη μη λεκτική επικοινωνία. Περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία :
- Γλώσσα του σώματος
- Στάση του σώματος, στήσιμο του σώματος, ( διακριτικές ή αδιάκριτες ) κινήσεις του σώματος
- Βλεμματική επαφή, βλέμματα
- Χειρονομίες
- Εκφράσεις του προσώπου, μορφασμοί
- Τρόπο που βαδίζουμε
- Αγγίγματα, αφή ( χειραψίες, χτύπημα στον ώμο, ζεστή αγκαλιά, χαστούκι, … )
- Απόσταση από τον συνομιλητή
- Εξωτερική εμφάνιση ( ρούχα, χρώμα ρούχων, τρόπος ντυσίματος, χτένισμα, τατουάζ … )
- Τρόπο που μιλάμε, γνωστά και ως παραγλωσσικά στοιχεία του λόγου ( ποιότητα της φωνής, τόνος της φωνής, ένταση της φωνής, η καθαρότητα του λόγου, ο τρόπος ομιλίας ( π.χ. η αδιάκοπη ομιλία, η αργή ομιλία ), οι σιωπές … )
- αντικείμενα, χειροποίητα έργα, αρχιτεκτονικά έργα
- έργα τέχνης ( πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, … )
- παντομίμα, μαύρο θέατρο
- εικόνες και γραφικά
Θέλω να δώσω έμφαση στη μη λεκτική επικοινωνία, διότι παίζει βασικό έως και καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία. Είναι πιο σημαντική από τη λεκτική και θεωρώ πως είναι υποτιμημένη. Φανταστείτε έναν σύζυγο να απαντάει βαριεστημένα «Ναι, βέβαια» στην ερώτηση της γυναίκας του αν την αγαπάει, αποφεύγοντας να την κοιτάξει στα μάτια, αγκαλιάζοντάς της ψυχρά και στιγμιαία, προφασιζόμενος ότι έχει αργήσει στη δουλειά. Η σύζυγος δε θα κρατήσει τα λόγια ( το λεκτικό κομμάτι ), αλλά τα … έργα του συζύγου, το βαριεστημένο στυλ του, την κρύα αγκαλιά, τη έλλειψη βλεμματικής επαφής.
Αρκεί να πούμε πως τα πρώτα σινιάλα έρχονται από το σώμα μας, με ταχυκαρδία, σφίξιμο, πονοκεφάλους κτλ. Το κύκλωμα της απειλής χρειάζεται μόνο 60 έως 80 χιλιοστά του δευτερολέπτου για να τεθεί σε ισχύ, ενώ το κύκλωμα της ασφάλειας 10πλάσιο χρόνο, 600 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Τα σωματικά σινιάλα αποτελούν λοιπόν «δώρο» για τον εγκέφαλο του ανθρώπου. Το λεκτικό κομμάτι είναι για … τους δικηγόρους, τα δικαστήρια, την επιστήμη. Στις ανθρώπινες όμως σχέσεις το βάρος πέφτει στην εξωλεκτική επικοινωνία. 90 % των μηνυμάτων μας είναι εξωλεκτικά !
Η δημιουργία του Αδάμ, Μιχαήλ Άγγελος
Το γεμάτο ενέργεια άγγιγμα του θεού σε σχέση με την αδράνεια του χεριού του Αδάμ, αντανακλά την παντοδυναμία του θεού
Η εξωλεκτική επικοινωνία είναι σημαντική, διότι εκφράζει κυρίως συναίσθημα. Μια ζεστή αγκαλιά δείχνει κοντινότητα, οικειότητα, αγάπη. Ένας μορφασμός μπορεί να κρύβει χαρά, λύπη, θυμό, φόβο, έκπληξη, αηδία. Ο τρόπος που κοιτάμε κάποιον μπορεί να εκφράζει ευγνωμοσύνη, στοργή, αγάπη, έρωτα, έλξη, πόθο, ενδιαφέρον, αλλά και αντιπάθεια και έχθρα. Είναι επίσης σημαντικός και για τη ροή, την πορεία της συζήτησης και για το πόσο παρακολουθεί κι ανταποκρίνεται στη συζήτηση ο συνομιλητής. Πόσες φορές δε ρωτάμε τον άλλο «Με προσέχεις ; Με ακούς ; Είσαι εδώ ; Πού «ταξιδεύεις» ;» δίνοντάς του ταυτόχρονα την πληροφορία ότι θεωρούμε πως δεν είναι παρών, νοητικά και συγκινησιακά, στη συζήτηση, με αποτέλεσμα να λυπόμαστε και να θυμώνουμε. Η απόσταση των δύο συνομιλητών, το πόσο κοντά ή μακριά καθόμαστε όταν συζητάμε στέλνει μηνύματα οικειότητας, εκτίμησης, ζεστασιάς, σεβασμού, αγάπης, αλλά και θυμού, αγωνίας, φόβου, αντιπάθειας, έχθρας.
Η λεκτική εστιάζεται κυρίως στο «Τι» λέμε, η εξωλεκτική στο «Πώς». Η λειτουργική επικοινωνία προϋποθέτει και συνεπάγεται τη συνήχηση των δύο αυτών ειδών, της λεκτικής και της εξωλεκτικής επικοινωνίας. Το ιδανικό είναι να βρίσκονται σε πλήρη αντιστοίχηση το Τι και το Πώς. Αυτό συμβαίνει όταν αυτά που λέμε, ταιριάζουν με αυτά που νιώθουμε και με τον τρόπο που το δείχνουμε.
Η μη λεκτική επικοινωνία είναι λοιπόν καθοριστική και χρήζει μεγαλύτερης σημασίας : τονίζει, υπογραμμίζει ή ακυρώνει το λεκτικό μήνυμα, το επαναλαμβάνει, το συμπληρώνει, το ενισχύει, το τροποποιεί. Και, κυρίως, είναι ένα ξεκάθαρο μήνυμα για τα συναισθήματα του πομπού και του δέκτη… Ακόμα κι αν θέλουμε να κρύψουμε την αλήθεια , το σώμα μας θα τη μαρτυρήσει… «Είμαστε αυτό που φαινόμαστε, όχι αυτό που λέμε», όπως έλεγε κι ο Δαρβίνος.